H μονή Παλιουρής, χτισμένη στην κοινότητα Παλιουρής του δήμου Ζίτσας, είναι αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου και εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με τον θρύλο, η μονή οφείλει το όνομά της στους πολλούς ακανθώδεις θάμνους (παλιούρια) που φυτρώνουν στην γύρω περιοχή. Σύμφωνα με την παράδοση το μοναστήρι ιδρύθηκε το 1373 από τον Σέρβο ηγεμόνα των Ιωαννίνων Θωμά Πρελιούμποβιτς. Στα ερείπια του αρχικού ναού θα χτίσει το νέο μοναστήρι, ο Αλέξιος Παπαναστασίου από την Ζίτσα το διάστημα 1688-90 και θα γίνει και ο πρώτος ηγούμενος του όπως μαρτυρά η κτητορική σφραγίδα της μονής.
Το καθολικό της μονής θα καταστραφεί κατά την διάρκεια της επιδρομής Αλβανών στα 1782 και θα ανοικοδομηθεί το 1786 με δαπάνες του Ζαγορίσιου προεστού Ιωάννη Καραμεσίνη. Η τελική ανακαίνιση στην μορφή την οποία απαντά σήμερα ανάγεται στα 1796 ενώ στα έργα της ανακαίνισης συνέδραμε και ο Αλή Πασάς. Το 1820 θα καταστραφεί και στην συνέχεια θα εγκαταλειφθεί κατά την διάρκεια της Επανάστασης . Η επανασύσταση της μονής θα γίνει με ειδικό διάταγμα από τον Οθωμανό διοικητή των Ιωαννίνων , Μεχμέτ Ρεσίτ πασά το 1825.
Η Μονή Παλιουρής ήταν πλούσιο μοναστήρι με μεγάλη κινητή και ακίνητη περιουσία. Εκτός από τις περιουσίες των κτητόρων οι οποίες παραχωρήθηκαν από τους ιδίους, η μονή διέθετε κτήματα , αμπέλια, μελίσσια, μύλους καθώς επίσης και αρκετά αφιερώματα και έσοδα από τις πανηγύρεις.
Στοιχεία του μνημείου
Αρχιτεκτονικά το καθολικό της μονής ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο. Εσωτερικά ο ναός κοσμείται με τοιχογραφίες του 1833 έργο των Ιωαννιτών ζωγράφων Θεοδοσίου και Κωνσταντίνου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο καθώς και οι εικόνες του 1678 , έργο του Εμμανουήλ Τζάνε Μπούνιαλη. Στον ναό φυλάσσεται επίσης αντίγραφο χαλκογραφίας της Παναγίας της μονής Κύκκου. Απέναντι από την Ωραία Πύλη και σε ειδικά κατασκευασμένο εικονοστάσι είναι τοποθετημένη η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Παλιουριώτισας.
